Vandaag heb ik een wandeling gemaakt in een ander prachtige natuurpark vlakbij waar ik woon, n.l. Natuurgrenspark De Groote Heide: een natuurpark van 6000 hectare. Het strekt zich uit van Eindhoven tot Neerpelt-Achel in België.
Het uitgestrekte gebied bestond zo'n 100 jaar geleden vrijwel alleen uit heide. In de jaren dertig van de vorige eeuw werden er in Nederland en België veel naaldbossen aangelegd op de hei. De vraag naar productiehout - onder andere voor de mijnbouw - was groot en werklozen werden massaal ingezet om bossen aan te planten.
De Groote Heide: een heel groot gebied, waarvan ik vandaag slechts een heel klein stukje heb gezien: ik ging naar Valkenswaard en bewandelde een klein stukje van de Valkenhorst (totaal 798 ha groot) op twee verschillende plaatsen aan de N396 van Leende naar Valkenswaard.
De bedoeling was om eens te gaan kijken wat de storm van 18 januari j.l.heeft aangericht in de natuur.
Kaartje van google maps:
Ik wilde graag vlak langs het ecoduct mijn wandeling aanvangen maar daar kon je de auto niet parkeren. Dat kon wel een eindje verderop, bij de Oude baan, vlak voor je Valkenswaard inrijdt, en waar ook meteen een info zuil staat, al was er slechts plaats voor een handjevol auto's in de berm:
De Valkenhorst: een parel in het zand, volgens Het Brabants Landschap.
In vroegere tijden werden hier valken gevangen (vandaar de naam Valkenhorst) die, na getraind te zijn, werden verkocht aan de adel in binnen- en buitenland. Nu merk je niets meer van die valkerij. Rond 1900 kwam er de klad in en moest err een andere bestemming van de heide worden gevonden. Ze werd beplant met bos en aan de Tongelreep (een beek) werden visvijvers gegraven. Vooral karper, toen populair volksvoedsel, werd er gekweekt. De vijvers werden bemest en de vissen bijgevoerd: het leek wel intensieve veeteelt. Allerlei wilde dieren profiteerden daarvan mee, zoals otters en visetende vogels. Die werden natuurlijk bestreden. In 1987 nam Brabants Landschap het gebied over van Philips: de vijvers werden afgebouwd en het oppervlak aan heide werd vergroot door houtkap. In de jaren die volgden, ontwikkelde het gebied zich tot een oase van rust voor allerlei soorten vogels: eenden, ganzen, zwanen, roofvogels. Het broeden van zeldzame soorten zoals de woudaap, roerdomp, zwarte wouw en middelste bonte specht mag als een waar succes genoemd worden. Maar ook het wild zwijn, de vos en de bever voelen zich hier thuis.
De visvijvers zijn nu een vogelreservaat en niet toegankelijk voor het publiek, behalve tijdens de jaarlijkse excursie voor de beschermers van het Brabants Landschap. Zij vertellen dan over het natuurbeheer dat zij toepassen:
om de rijke natuur en de verschillende soorten landschappen in stand te houden, wordt specifiek beheer toegepast. Zo zijn er speciale manieren om grote stukken heide en bos te onderhouden. Maar er moet ook rekening gehouden worden met vogels, zoogdieren en allerlei soorten insecten. Zij moeten ook een geschikt onderkomen en voedsel kunnen vinden. Ook hier wordt speciaal beheer op toegepast.
Tot zover de info over dit gebied. Op naar de foto's van vandaag.
Er lag al een grote ontwortelde boom over de ingangspoort aan het begin van mijn wandeling, dan maar over het wildrooster naar binnen; maar dit was nog niks, de desastreuze impact die de storm heeft gehad op de natuur zal gauw zichtbaar worden:
Zie je op de achtergrond de boom die op de poort ligt, nog geen 10 meter verder ligt er weer een dwars over het pad:
Er staan hier veel Douglassparren, dit zijn bomen voor productiehout. Ze staan vaak dicht op elkaar. De boom heeft in bossen meestal een lange rechte stam, waarbij de piramide-achtige kruin pas op zo'n tien meter hoogte begint. Omdat de stam recht is, kan die goed gebruikt worden om mooie planken uit te halen. Er wordt hier al aan boskap gedaan, maar hier liggen toch duidelijk omgevallen bomen door de storm:
Dit viel ook nog mee; maar als je dit ziet schrik je toch wel even:
Elk jaar waait het wel een keer stevig, maar daar ondervindt het bos, behalve een enkele instabiele boom, geen hinder van. De bomen worden er zelfs sterker van door reactiehout aan te maken in de stam en wortels. Een storm zoals we nu hadden met windkracht 11 komt gemiddeld maar een keer in de 10 jaar voor.
Bepalend voor de effecten van stormen op bos is de windkracht verder landinwaarts. Neerslag kan een versterkende factor zijn, door het verzwaren van de boomkronen en door waterverzadiging van de bodem. Bij eenzelfde windsterkte is de kans op ontworteling groter wanneer de bodem waterverzadigd is.
Er is sprake van stormschade wanneer de getroffen bosopstanden tijdelijk hun verwachte landschappelijke, ecologische, economische en recreatieve functie niet meer, of slechts ten dele kunnen vervullen. Zoals mijn foto's zullen laten zien lijkt mij dat hier dus echt wel aan de orde.
En het is er niet zomaar eentje: ze liggen in bosjes bij of over elkaar:
De wortelkluit is gemiddeld een meter in doorsnee, alsook de kuil waaruit hij ontworteld is:
Dit laat wel zien met wat voor een enorme krachten we hier te maken hebben gehad, zelfs het asfalt is mee los gekomen:
En om te laten zien hoe groot zo'n kluit werkelijk is ben ik er maar even naast gaan staan:
Het was indrukwekkend om te zien. Ik had wel iets van wat omgevallen bomen verwacht, maar dit toch niet. Dat doet wel wat met je. En dit was nog maar het begin.......overal waar je keek, m.n. aan de rechterkant bosinwaarts lagen gesneuvelde bomen:
Soms zelfs waren gigantische takken als lucifershoutjes afgeknapt en op het pad belandt:
Zoals hier op het punt staat te gebeuren: als het ineens gaat kraken moet je maken dat je wegkomt, eigenlijk is het nu best gevaarlijk in het bos:
Ik weet niet hoe vaak ik in mezelf riep: "ohh wat erg"...maar wel vaak....
Hier kon ik helemaal niet meer over het pad:
Het gat hier in de grond was zeker een meter diep en in doorsnee, ongelooflijk:
Dit is aan de linkerkant, de rand van het bos, waar een weiland ligt. De oostkant, vanwaar de wind kwam. De bomen die hier stonden kregen dus de volle mep: sommigen zijn gewoon doormidden geknakt:
Maar goed dat ik mijn laarzen aan had gedaan, om mijn weg te vervolgen moest ik door een hoop modder. Het is echt heel erg nat in het bos:
O..o...alweer een obstructie, en nog een.....er lijkt geen einde aan te komen...
Blijkbaar is men hier al met grote bulldozers aan het werk geweest, gezien de grote bandensporen in de modder:
Het was zo indrukwekkend, ik bleef maar foto's maken. Deze boom zat blijkbaar toch wel stevig verankerd maar er is goed te zien wat voor kracht heeft ingespeeld op de stam: zie enkele foto's van zo'n breuk:
Van de onderkant:
Close-up:
Er is toch wel heel wat power nodig om zo'n reus om te krijgen:
Het was wel een mooie dag: fris maar zonnig dus wel aangenaam in het bos. Maar de aanblik van deze stormschade was niet leuk:
Gelukkig.....een stukje is redelijk behouden gebleven. Ik vraag me af of er nou overal in het bos zoveel schade is, of alleen aan de bosrand....dat zou wel echt heel erg zijn dan.....
Het is maar een trieste boel. Ook als ik omhoog kijk:
Maar de zon schijnt, de temperatuur is aangenaam in het bos en de lucht is inmiddels helderblauw , dat maakt me toch ook wel weer vrolijk, dus ook even een paar leuke kiekjes:
Men is na donderdag meteen al aangevangen met opruimwerkzaamheden in het bos, een paar impressies:
mega grote bandensporen in het zand:
boomstammen op maat afgezaagd voor transport uit het bos:
Hier was het weer heel erg:
Boom na boom lag om:
Dit pad word blijkbaar veel gebruikt door wielrenners, ik zag er veel voorbijkomen. Sommigen stapten af, tilden hun fiets over de stammen of liepen om. Een blik achterom:
Het lijkt wel een hindernisbaan:
Ik moest hier echt over de bomen heen klimmen, heb een leuke collage van enkele foto's gemaakt in Photoscape:
Op dit punt komt aan de rechterkant het heidegebied in zicht...ik heb maar besloten om terug te keren. Met mijn statief en 2 tassen om mijn nek is dit niet echt heel erg handig met al die obstakels..
Dus weer terug naar de auto. Op de infozuil stond aan de achterkant ook nog veel nuttige informatie over de Valkenhorst. Ik vind het altijd leuk om info op te zoeken over de gebieden waar ik ga wandelen en foto's maken. Vaak begrijp je dan beter wat je allemaal ziet.
Beetje lastig te lezen, maar waterschap de Dommel zegt het volgende:
Natuurgebieden Valkenhorst en Groote Heide zijn natte natuurparels. Natte natuurparels zijn waardevolle natuurgebieden in Noord-Brabant die voor hun ontwikkeling afhankelijk zijn van het plaatselijke grondwaterpeil. Dit gebied was erg verdroogd. Hierdoor kon de natuur niet optimaal tot ontwikkeling komen. Daarom heeft Waterschap De Dommel, in 2013 en 2014, samen met Brabants Landschap, Brabant Water en de gemeente Heeze-Leende de verdroging aangepakt.
Om de grondwaterstand te verhogen en daarmee de verdroging tegen te gaan, is er in 2013 en 2014 een aantal maatregelen genomen. Zo is er ongeveer 50 hectare bos gekapt, is er geplagd en zijn er gronddammen en 2 stuwtjes aangebracht. Ook is een voormalig landbouwperceel afgegraven. Door de optelsom van deze maatregelen stijgt de grondwaterstand en wordt de natuur minder droog. Hierdoor is natuurgebied Valkenhorst nu een gevarieerder en aantrekkelijker natuurgebied.
Waarom is er zoveel bos gekapt? In een bos bereikt een groot deel van het regenwater de bodem niet, met name in naaldbossen werken de bomen als een grote paraplu. De regendruppels blijven aan de naalden van de dennen hangen, waar het vervolgens verdampt. Ook verbruiken naaldbomen via hun wortels het hele jaar door veel grondwater. Dit in tegenstelling tot loofbomen, die ruim 5 maanden geen blad hebben. Waar het naaldbos is gekapt komt een begroeiing van heide terug. Er verdampt veel minder water, waardoor de grondwaterstand stijgt.
In het gebied zijn vele gronddammen aangelegd. Door de aanleg van deze gronddammen stroomt het regen- en grondwater niet via de slootjes weg, maar blijft het langer in het natuurgebied.
Het aanpakken van de verdroging vergroot de mogelijkheden voor de natuur en sluit daarmee aan bij de aanleg van de twee ecoducten in 2013. Dit zijn natuurbruggen over de Rijksweg A2 en de Valkenswaardseweg (N369), die een natuurlijke verbinding vormen tussen natuurgebieden Leenderbos, Valkenhorst en Groote Heide. De ecoducten zijn zodanig ingericht dat zoogdieren, amfibieën, insecten en vlinders die leven in heide, vennen en bos zich gemakkelijk, ongestoord en veilig kunnen verplaatsen. Op de ecoducten lopen er, parallel aan elkaar, meerdere natuurzones. Een zone met struweel geeft dekking aan grotere zoogdieren. Daarnaast ligt een bloemrijke zone met heide die voor
insecten de oversteek aantrekkelijk maakt. Ook is er speciaal voor amfibieën een natte zone met poelen. Aansluitend ligt een wal van boomstobben, waarin kleine dieren beschutting vinden. Aldus Waterschap de Dommel.
Hierover later meer. Ik vond het nog te vroeg om naar huis te gaan, en was zulk lekker weer. Ik had op de infozuil gezien dat een stukje verderop, vlak voor Valkenswaard een vogelkijkscherm en vogeluitkijktoren staan. Dit hoort ook nog bij Valkenhorst. Dus besloot ik om daar ook even te gaan wandelen.
Even van de N396 af en langs de weg terug gereden naar het startpunt waar je naar de vogel kijkplekken kunt wandelen. Dit is het stukje onderaan de zgn visvijvers van Valkenswaard: het zijn indrukwekkende enorme vis(kweek)vijvers die sinds 1900 in het dal van de Tongelreep zijn uitgegraven. Een initiatief van de baron van Tuyll van Serooskerken van Heeze, later voortgezet door de Heidemij. Ook het uitgestrekte natuurlijke Greveschutven werd als visvijver ingericht. De vijvers staan weliswaar met elkaar in verbinding maar zijn gescheiden door dijkjes en sluisjes.Vanwege de grote natuurwaardes en de kwetsbaarheid daarvan zijn grote delen van het gebied nu een vogelreservaat en afgesloten voor publiek. In dit bos vind je bosjes, open terreinen en plassen. Ik heb aan het begin van dit blog al meer daarover verteld.
Kijk met mij mee naar de foto's die ik hier heb gemaakt:
Startpunt voor een wandeling rondom het ven:
Ik besloot linksom het ven rond te lopen in de hoop mooie vogelfoto's te kunnen maken:
Hier ziet het er totaal anders uit dan de plek waar ik eerder was: veel sloten, berkenbomen, ruwe begroeiing, m.n. veel bramenstruiken, riet:
Maar ook hier waren bomen omgewaaid:
Maar dat gaf wel heel veel leuke weerspiegelingen in het water:
Op de achtergrond het ven:
Leuk doorkijkje:
Ik zag aan de overkant de vogelhut liggen. Dat was nog een flink eind lopen. Ik besloot terug te gaan en rechts om het ven te gaan i.p.v. linksom, dat leek een stuk korter: dus ik liep dit pad weer terug:
Vervolgens aan het begin een pad evenwijdig een de N397 richting Leende, hier was het erg nat en modderig, links en rechts sloten en bomen en struiken die in het water stonden. Bij het rode paaltje linksaf:
Hier was de begroeiing helemaal ruig: veel bramenwallen, berkenbomen waarvan er veel ziek waren (zie de zwammen) en andere struiken waarvan ik de naam niet weet nu ze geen herkenbare blaadjes hebben:
Ook hier lagen her en der obstructies op het pad:
En daar kwam dan eindelijk het doorkijkscherm in zicht : een uit riet opgetrokken kijkwand waardoor je zonder de vogels te storen uitzicht hebt op de voormalige viskweekvijver Valkenhorst: ook aan de kinderen is gedacht door op lager niveau doorkijkvensters aan te brengen:
Het uitzicht was prachtig, maar er waren weinig volgels te zien. Ondanks dat er toch heel veel broedvogels zijn waargenomen:
Wilde Eend Roodborst MatkopFazant Merel Pimpelmees Waterhoen Zanglijster Koolmees Meerkoet Kleine Karekiet Vlaamse Gaai Houtduif Tuinfluiter Kauw Koekoek Zwartkop Zwarte Kraai Witte Kwikstaart Tjiftjaf Spreeuw Winterkoning Fitis Vink Heggemus Staartmees Rietgors...dat zijn er nogal wat.
Naast de broedvogels zijn er ook tal van andere vogels waargenomen:
Geoorde Fuut Aalscholver Zomertaling Pijlstaart Casarca Nijlgans Grauwe Gans Wespendief Visarend Boomvalk Watersnip Bokje Tureluur Witgatje Zwarte Ruiter Groenpootruiter Bosruiter Oeverloper Kleine Mantelmeeuw Zwarte Stern Visdief Grote Gele Kwikstaart Kramsvogel Barmsijs....ook dat zijn er best veel.
IJsvogel, Koekoek en Roerdomp zijn er ook te vinden, en in de winter is er kans op de zeldzamere Ruigpootbuizerd. Bijzonder is het broeden van roerdomp en het woudaapje: dit is een kleinere reigersoort.
Bij het kweken van de vissen worden de vijvers sterk verrijkt met voedingsstoffen, waardoor ze erg voedselrijk zijn, zowel wat vissen als ander dierlijk en plantaardig voedsel betreft. En dat is natuurlijk gunstig voor een aantal broedvogels.Het noodzakelijke onderhoud rond de visvijvers wordt zoveel mogelijk buiten het broedseizoen gedaan. De werkzaamheden op de vijvers leiden echter toch tot een aanzienlijke verstoring:
- Sterk wisselende waterstanden in het broedseizoen (of geheel droogvallen van vijvers), waardoor vogels verdreven worden en nesten verloren gaan. Het geringe broedsucces van Futen en eendenwordt deels hierdoor verklaard. Ook andere soorten, zoals Dodaars, Waterral, Waterhoen,Meerkoet en Blauwborst hebben hiervan vermoedelijk te lijden.
- Uitbaggeren van vijvers
- Maaien van rietzomen en dijkvegetaties en kappen en uitdunnen van de dijkbeplantingen, waardoor broedplaatsen verloren gaan en broedsels vernietigd worden.
Maar zo'n stil water heeft natuurlijk wel een adembenemende schoonheid:
Mooie link met veel informatie over de hier waargenomen vogels:
http://www.vwgdekempen.nl/PDF/2017%20Rapport%20Valkenhorst%20Ten%20Westen%20vd%20Tongelreep%203.pdf
Bramenwal met lisdoddes: een teken dat de grond hier erg arm is: waar niks meer kan groeien tiert de lisdodde welig, achter de wal ligt het ven:
De begroeiing bestaat hier uit berken, waterwilgen, lisdodden, riet en een verweerde vegetatie van gagel:
Eindelijk, na een moeizame baggertocht door de modder haha:
... de vogeluitkijktoren:
een stalen frame met opgetrokken planken ter bescherming en voor een natuurlijke uitstraling:
Met uitzicht op het ven (rechts) en de voormalige viskweekvijver (links):
Geen vogels te bekennen, ook geen ganzen:
Dit is het pad rondom het ven. Een wandelaar/jager die hier ook toevallig was wist mij te vertellen dat er zich hier ook vossen ophouden, en dat de everzwijnen hier alles omgeploegd hebben en wel zo erg dat het bijna onbegaanbaar is geworden. Ze komen vooral s'nachts tevoorschijn en zijn met heeeeeeel erg veel:
Mijn twee mooiste foto's van vandaag:
Als het riet door de zon werd beschenen leek het wel net een laagje goud...zooo mooi:
Op de voorgrond nog een dun ijslaagje op het water:
Op de vijsvijver waren wel enkele vogels, welke weet ik niet, mijn lens rijkt niet ver genoeg, en helaas ben ik nog niet in het bezit van een goede verrekijker:
De zon net niet in de lens:
Die toevallige voorbijganger vertelde nog meer leuks over de visvijvers. Vroeger werden die gebruikt voor de kweek van vis. Vooral van de karper. In deze kweekvijver werden ze gekweekt. Als ze groot genoeg waren om uitgezet te worden in de vijvers liet men deze vijver via de sluis leeglopen en ving men de vissen op. Daarna werd de vijver weer gevuld met water en jonge vis. Dit proces van kweken en droogvallen maakte het water daar erg voedselrijk waardoor er ook met name bij het droogvallen veel vogels op af kwamen. Tegenwoordig doet men dit nog eens in de 7 jaar. Zie onderstaande link:
https://m.facebook.com/BrabantsLandschap/posts/1048264585279428
De storm heeft ook hier de rietwal omver geblazen:
Dit is de zuidelijke grens van de Valkenhorst, op de achtergrond de N397 en het begin van de bebouwde kom van Valkenswaard:
Na al dit moois weer over het modderpad terug naar de auto:
Ondanks het mooie weer was deze wandeling er een met gemengde gevoelens: het is triest te zien welke schade de afgelopen storm ook in de natuur heeft aangericht. Maar tegelijkertijd ook erg indrukwekkend. Ik vond het bijzonder dit een keer gezien te hebben. Aan de andere kant heb ik toch ook weer veel moois gezien. En het baggeren door de modder...ach ja...dat is weer eens wat anders. Ook dat is de natuur: je moet er van kunnen genieten in al haar facetten.
Nog niet alle bossen zijn gecontroleerd en veilig verklaard. Het blijft dus oppassen voor vallende takken.. er moet nog heel wat werk verricht worden om alles weer een beetje begaanbaar voor de recreanten te maken.
