Vliegje met parasitaire schimmel (Entomophthora muscae) in mijn tuin

Meestal zie je dit fenomeen pas in de herfst maar ik zag vandaag een heel klein vliegje met de schimmel Entomophthora muscae op zijn lijf. Het vliegje had de specifieke houding: op zijn kop hangend boven in een blad met de vleugeltjes gespreid...maar...dood!

De dode vliegen hebben dikwijls een houding met gespreide vleugels, die op het eerste gezicht aan een nog levende vlieg doet denken. Dat dacht ik dus ook. Na verloop van enige tijd zijn er dan witachtige banden van sporendragende hyfen op het achterlijf te zien. Die hyfen hebben zich uit het dode lichaam van de vlieg naar buiten gewerkt. De rijpe sporen worden krachtig weggestoten en zullen zo weer nieuwe slachtoffers vinden.

Veel huisvliegen en andere soorten zijn in de herfst niet veilig voor de parasitaire schimmel Entomophthora muscae. De sporen van die schimmel zijn kleverig en de vlieg moet door poetsen de buitenkant van zijn lijf schoonhouden. Je ziet vliegen dat ook vaak doen: met de poten ontdoen ze het lijf en de vleugels van allerlei stof en andere ongerechtigheid. De sporen van de schimmel zijn echter heel erg klein en groeien snel. Een overgebleven spore vormt een schimmeldraad (hyfe) en die weet zich dan een weg te banen langs het chitinepantser. Daarin zitten veel delen die redelijk gemakkelijk toegang tot het lijf van de vlieg bieden, bijvoorbeeld via de scheidingen van achterlijfsegmenten (tergieten en sternieten). Zodra de schimmel zich heeft genesteld in de vlieg vermenigvuldigt deze zich in het vliegenbloed (hemolymfe). Uiteindelijk tast de schimmel ook de hersene aan en de vlieg gaat zich dan vreemd gedragen: het geparasiteerde insect klimt met zijn laatste krachten zo hoog mogelijk in een plant. Hij probeert zich met de zuigsnuit op de ondergrond vast te zuigen, maar dat helpt hem niet en na wat stuiptrekkingen gaat hij daar uiteindelijk dood en blijft daar hangen. De geïnfecteerde zombie-insect sterft in een typische houding meestal ondersteboven bovenaan een grasstengel. Hierdoor raken de schimmelsporen optimaal verspreid.

Ik heb het blad even omgedraaid om hem van een andere kant te fotograferen.

Volgens sommige onderzoekers wordt deze houding ook aangenomen om de kans op infectie van een volgend insect te verhogen. Een dergelijke houding zou immers duiden op sexuele ontvankelijkheid en onweerstaanbaar zijn voor paringspartners. Als het insect overleden is, begint de uitgroei van de schimmel op de zwakke, zachte plekken tussen de platen van het uitwendige skelet, en komen de sporendragende schimmeldraden tevoorschijn. De sporen van Entomophthora zijn voorzien van een speciale, zeer kleverige slijmlaag zodat ze heel gemakkelijk aan een volgend geschikt insect blijven kleven. Een geïnteresseerde partner die met het dier in aanraking komt, raakt zo dus ook op zijn beurt besmet.

Ook binnenshuis kan deze schimmel optreden en dan met name bij de kamervlieg (Musca domestica). Die zal soms het licht opzoeken en tegen de binnenkant van een raam omhoog lopen. Daar plakt ze zich vast en kun je de schimmelsporen op het raam vinden rondom de vlieg. Alles uiteraard alleen als de ramen niet te dikwijls worden schoongemaakt.

De wetenschappelijke naam Entomophthora betekent letterlijk 'Insectendoder'. Iedere soort uit het geslacht Entomophthora is aangepast aan zijn eigen gastheer. Zo maakt de soort Entomophthora muscae ('insectendoder van de vlieg') meestal slachtoffers bij  vliegen, de soort Entomophthora forficulae vind je bij oorwormen en de soort Entomophthora gryllii doodt sprinkhanen. Er zijn wel gastheren die last hebben van verschillende Entomophthora-soorten. Sporen van deze schimmels worden dus best steeds onder de microscoop bekeken om ze met zekerheid op naam te brengen.