Dode hommelkoningin in mijn tuin

Vandaag vond ik een dode hommel op het terras in mijn tuin. Op straat zie je zo af en toe ook een dode hommel liggen. Dat vind ik altijd een triest gezicht. Maar het is een bekend fenomeen waar uitgebreid onderzoek naar is gedaan. De oorzaak is meestal uitputting.

De hommel moet voor het verzamelen van nectar meer energie besteden dan dat het voor hem opbrengt. Het probleem is dat hij relatief zwaar is en maar kleine vleugels heeft waardoor het vliegen veel energie kost. Heeft hij te weinig energie dan raakt hij verzwakt en komt hij de lucht niet meer in.

Zo'n versufte hommel lijkt niet moe maar half verlamd, gedesorienteerd. Draait rondjes om zijn eigen as, zijn pootjes werken niet of er werkt maar een vleugel. Het is naar om te zien. Als er veel hommels, bijen en zweefvliegen tegelijkertijd op de nectar afstevenen wordt de opbrengst aan nectar per individu minder. De hommel heeft kennelijk een onvoldoende mechanisme dat hem tijdig waarschuwt voor uitputting. Een hommel heeft nl. extra energie nodig voor het opwarmen van zijn vliegspieren. Dit fenomeen kun je waarnemen als een hommel ergens zit te brommen en zijn vleugels aan het warmdraaien is. (Een hommel is niet echt geschikt om te vliegen; alleen de hommel zelf weet dat nog niet!). Hij verbruikt meer energie dan bijv. de bijen en zweefvliegen.

Dat de uitputting vaak de doodsoorzaak is ten tijde van massale hommelterfte is gebleken bij secties die er op ze gedaan zijn. In de hommels werd een te laag suikergehalte aangetroffen. Reddingsacties om uitgeputte hommels te redden, door ze nectar aan te bieden, bleken succesvol.

Hier is een filmpje te zien hoe je zo'n hommel kunt helpen door hem suikerwater te geven:

https://www.youtube.com/watch?v=qRfdHJeJ9p0

Van zo'n moment maak ik dan gebruik om macro foto's van zo'n insect te maken en hem of haar eens goed te bekijken:

Op deze foto is de legbuis goed te zien:

Bij de vrouwtjes is de legbuis of ovipositor omgevormd tot een angel dus alleen de werksters en de koninginnen kunnen steken en de mannetjes niet. De angel kan bij vrouwtjes echter niet meer als eilegapparaat worden gebruikt; de eitjes verlaten het lichaam via een opening aan de basis van de angel en niet- zoals bij insecten met een 'normale' ovipositor- door het uiteinde van de legbuis.

En op deze foto kun je haar mooie gezichtje zien:

De ogen van een hommel zijn langwerpig van vorm en meestal zwart van kleur. De randen van de ogen raken elkaar nooit. Hommels zien net zoals andere bijen kleuren anders dan de mens. Ze zien geen rode kleuren, maar wel de kleuren in het ultraviolette deel van het licht (uv-licht). Veelal weerkaatsen de zogenaamde honingmerken in bloemen uv-licht, waardoor ze voor hommels goed zichtbaar zijn. Een bloem ziet er door deze ultraviolette kleuren voor een hommel uit als een soort landingsbaan.
Boven de ogen liggen op het midden van de kop drie kleine puntoogjes (ocelli), die uit een enkele lens bestaan. Ze hebben een ondergeschikte visuele functie en kunnen alleen grove lichtverschuivingen waarnemen.
In tegenstelling tot de bij heeft de hommel ook stevige kaken; deze worden alleen gebruikt om bloemen stuk te knippen om bij de nectar te komen. De kaken worden dus niet gebruikt om vijanden aan te vallen en te bijten.
De antennes van een hommel zijn zwart en bestaan altijd uit 12 of 13 geledingen, afhankelijk van het geslacht. Mannetjes hebben altijd 13 geledingen en vrouwtjes hebben er altijd 12.

Een hommel is zwaar behaard: heeft wel 5 miljoen haren op zijn lijf:

De hommelkoningin en de werkster hebben speciale achterpoten. Een deel is plat en glad en langs de rand staan stijve haren. Dit noem je een stuifmeelkorfje en hierin wordt het stuifmeel opgeslagen; als een hommel nectar haalt kruipt ze vaak in de bloem. Soms gaat de hommel zelfs hard zoemen en trillen: zo trilt ze het stuifmeel los. Dit noem je “Buzzen”. Hierdoor wordt ze overdekt met stuifmeel uit de bloem. Dit kan ze met haar poten afwrijven. Ze vermengt het stuifmeel met wat nectar tot een balletje en dat plakt ze op haar poot. Als je dus hommels ziet met gele klompjes op de achterpoten, dan weet je dat ze stuifmeel hebben verzameld. Een hommel kan meer dan de helft van haar eigen gewicht aan stuifmeel meenemen.

Ook nog even wat info over de mannelijke hommels.
De paring vindt plaats op de bodem en duurt ongeveer 15 tot 30 minuten. Na de paring sterft het mannetje en de bevruchte koningin gaat op zoek naar een overwinteringsplaats. Bij sommige hommelsoorten is dit al in juli, bij andere pas in oktober.
In het voorjaar gaat de koningin op zoek naar een nest en bevrucht de eieren met zaad van het mannetje waarmee ze gepaard heeft en dat ze de hele winter in haar lichaam heeft bewaard.
Wanneer de kolonie groot genoeg is (ongeveer 80 werksters) gaat de koningin door een verandering in de feromoonproductie onbevruchte eitjes leggen, waaruit na 25 dagen mannetjes ontstaan. De jonge mannetjes eten in het begin veel nectar en stuifmeel uit de voorraden in het nest om energie op te doen voor de balts en de paring. Drie dagen nadat ze uit hun poppen zijn gekomen verlaten ze het nest en keren daar zelden terug.

Heel interessant allemaal.

Op dit moment is de piek van de hommels voorbij. Af en toe komt er nog eentje op bezoek in mijn tuin.